top of page

TEORIE

Mikołaj dobrze znał się na medycynie jako jeden z pierwszych zwrócił uwagę na to by przy dawkowaniu leków zwracać szczególną uwagę na wagę pacjenta a jedno z jego praw ekonomicznych znane jest do dziś i zawarł je w swoich traktatach o monecie mianowicie niektóre monety miały w sobie mniej kruszcu niż inne więc wiadomym było że ludzie te większe będą zachowywali a te mniejsze używali do płacenia za usługi to prawo znamy do dziś pod nazwą Prawo Kopernika-Greshama

Ludzie długo wierzyli, że Ziemia znajduje się w środku wszechświata. Ich wyobrażenia opierały się na teoriach tworzonych w starożytności przez ówczesnych uczonych , a głównie na geocentrycznym modelu wszechświata Ptolemeusz.
Od reguły opierania się na starożytnych twierdzeniach i poszerzania ich bez własnych obserwacji odszedł polski uczony Mikołaj Kopernik zapoczątkowując rewolucje naukową.Przy obserwacji planet posługiwał się głównie trzema instrumentami: kwadrantem słonecznym służącym do obliczenia szerokości geograficznej miejsca obserwacji, sferą armilarną (tzw. astrolabium) - do wyznaczania kątów współrzędnych planety oraz triquetrum (narzędzie paralaktyczne) do obserwacji księżyca. 
Kopernik zajmował się różnymi czynnościami i naukami, ale astronomia odgrywała wśród nich rolę szczególną. Wyobrażenia średniowieczne o tej nauce były naiwne i nie miały nic wspólnego z naukowym poglądem na świat. Na tle tego typu poglądów odkrycie polskiego astronoma stanowiło rewolucyjny przewrót. 
Pracę nad dziełem ,,De revolutionibus" rozpoczął Mikołaj Kopernik około 1515 roku i właściwie do końca życia ciągle wnosił do niej pewne poprawki. W maju 1539 roku przybył do Fromborka młody uczony niemiecki Jerzy Joachim von

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Lauchen zwany Retykiem, który znacznie przyczynił się do wydania drukiem

wielkiego dzieła Kopernika. Po długich namowach przekonał on astronoma do wydania książki ,,O obrotach". Ukazała się ona w 1543 roku w Norymbergii, w drukarni Jana Petreiusa pod
tytułem ,,De revolutionibus orbium coelestium libri VI". Na całość składało się sześć ksiąg i 203 kart, a pierwszy nakład wynosił około tysiąca egzemplarzy. 
Książką swą polski astronom definitywnie uwolnił ludzkość od złudzeń geocentryzmu i płynących stąd błędów.Aby tego dokonać, wprowadził on do nauki pojęcie ruchów względnych, widząc w pozornych epicyklach planet obraz rzeczywistego obiegu Ziemi wokół Słońca w okresie rocznym. Wszystkie bowiem planety obiegały swe epicykle w okresie rocznym, a więc musiały mieć jakąś jedną wspólną przyczynę tego ruchu. Mechanizm świata przez takie postawienie zagadnienia stracił dotychczasową zawiłość i sztuczność, stając się prostym i przejrzystym dla każdego. Całe to odkrycie zburzyło dotychczasowy świat nauki i zmusiło ją do swoistego odrodzenia. 
Wieści o nowej teorii budowy świata, wedle których Ziemia przestała stanowić centrum układu, a stała się tylko jedną z planet okrążających nieruchome Słońce - rozeszła się niezwykle szybko po całej Europie, a dziś jest potwierdzoną regułą panującą na całym świecie. 

Jan_Matejko_Astronom_Kopernik_czyli_rozm
PORTRET_M.KOPERNIKA_wg_epitafium_ze_sw.J

Z Akademii Krakowskiej wyniósł Kopernik ogólną wiedzę humanistyczną i zamiłowanie do astronomii Następnie studiował we Włoszech prawo i medycynę, a dodatkowo zajmował się matematyką i astronomią. Studia prawnicze rozpoczął w 1496 r. w Bolonii. W 1500 r. odbył praktykę prawniczą w kancelarii papieskiej w Rzymie. W Wiecznym Mieście wygłosił publiczny wykład z zakresu matematyki. W 1501 r. podjął w Padwie studia medyczne. W 1503 r. uzyskał w Ferrarze dyplom doktora prawa kanonicznego. Jednocześnie ukończył studia medyczne w Padwie, uzyskując prawo wykonywania praktyk lekarskich.       W tymże roku Mikołaj Kopernik opuścił Italię i przybył na Warmię, gdzie od 1485 r. biskupem był jego wuj Łukasz Watzenrode.

Życie w kapitule

Kapituła to kolegium duchownych prałatów i kanoników ustanowione w celu sprawowania i uświetniania kultu Bożego w kościele katedralnym. Warmińska kapituła katedralna wyposażona była w XVI w.   w szerokie uprawnienia. Miała prawo wyboru biskupa i służyła pomocą w zarządzaniu diecezją. Posiadała osobowość prawną, własną rezydencję, dzwonnicę, skarbiec, archiwum, barwy i strój, tarczę z herbem  i pieczęć. Trzecią część Warmii stanowiły dobra, z których czerpała dochody. Kanonikat zapewniał dostatni byt, ale wiązał się z szeregiem obowiązków. Najważniejsze z nich dotyczyły służby bożej, obejmowały modlitwy chórowe i służbę liturgiczną. Ponieważ w tym czasie kanonicy często nie mieli święceń kapłańskich obowiązki służby bożej wypełniali za nich wikariusze. Inne były powinności kanoników, które wiązały się z posiadaniem przez kapitułę sporych dóbr ziemskich, opieką nad katedrą i otaczającymi ją murami. Istniał szereg urzędów, na których kanonicy często się zmieniali. Kopernik uzyskał zwolnienie z ich pełnienia jedynie na 3 lata. 

 

 

W ciągu swojego ponad trzydziestoletniego pobytu na Warmii pełnił różne funkcje: był kanclerzem, wizytatorem, przełożonym kasy aprowizacyjnej, administratorem dóbr kapituły, posłem, opiekunem stołu kapituły, przełożonym kasy budowlanej, urzędnikiem do spraw nadzoru nad uzbrojeniem warowni fromborskiej, urzędnikiem odpowiedzialnym za nadzór nad wykonywaniem testamentów. Pełniąc te funkcje, (czasami dwie jednocześnie) Mikołaj często opuszczał swój dom we Fromborku. Urząd administratora dóbr kapituły miał swoją siedzibę w Olsztynie. Kopernik sprawując ten urząd w latach 1516 – 1519, dokonał około 60 wyjazdów lokacyjnych na wieś, zasiedlając osadnikami puste ziemie kapituły.   W 1520 r., również jako administrator, organizował obronę Olsztyna przed wojskami krzyżackimi. Dobrze znał Warmię i angażował się w życie gospodarcze i polityczne Prus Królewskich. Sporządził w latach 1510- 1512 mapę Warmii i zachodnich granic Prus Królewskich przeznaczoną na zjazd rady królewskiej  w Poznaniu. Na zjeździe stanów Prus Królewskich w Grudziądzu w 1522 r. wygłosił „Traktat o monecie” zawierający projekt reformy systemu monetarnego w Prusach. Współpracował z Bernardem Wapowskim przy sporządzaniu mapy Królestwa Polskiego i Litwy. Przez cały czas służył kanonikom i biskupowi jako lekarz.

Obserwacje astronomiczne.

Mimo tak licznych zajęć znajdował czas na obserwacje nieba, obliczenia i pisanie dzieła, które zawierało nowe spojrzenie na budowę świata i zapewniło swojemu autorowi ważne miejsce w historii nauki. Prowadził badania, kiedy tylko miał czas i gdy pozwalała na to aura, która we Fromborku bywa i dziś bardzo zmienna. Instrumenty, którymi się posługiwał, wykonał z drewna jodłowego, wzorując się na instrumentarium antycznym. Najprostszym przyrządem był kwadrant, którym mierzył kątową wysokość Słońca i Księżyca nad horyzontem. Do dokładniejszych pomiarów wysokości Kopernik używał przyrządu zwanego triquetrum, czyli trójkąta paralaktycznego, zaś do obserwacji gwiazd najbardziej skomplikowanego instrumentu – astrolabium (sfery armilarnej). Przyrządy te ustawiał w przylegającym do jego kanonii ogrodzie, na dobrze wypoziomowanej płycie – pavimentum

Dzieło Kopernika

Zarys swojej teorii budowy świata zawarł astronom w napisanym w 1510 r. Komentarzyku. Pismo to krążyło w odpisach wśród przyjaciół Mikołaja i uczonych. Swoje główne dzieło De revolutionibus  (O obrotach) ukończył w 1530 r., ale długo nie mógł się zdecydować na jego wydrukowanie. Teoria mówiąca, że Ziemia jest jedną z krążących wokół Słońca planet, stawiała Kopernika w opozycji wobec astronomów głoszących tradycyjne poglądy ptolemeuszowskie i wobec Kościoła. Mikołaj doskonale zdawał sobie z tego sprawę. Dopiero przybyły do Fromborka w 1539 r. Jerzy Joachim von Lauchen, zwany Retykiem, namówił Kopernika do wydania dzieła drukiem. Najpierw Retyk wydał w 1540 r. w Gdańsku Narratio prima (Opowiadanie pierwsze), które propagowało teorię heliocentryczną. Rok później opuszczał Prusy, zabierając ze sobą gotowy rękopis De revolutionibus.  Zanim ukazała się całość, w połowie 1542 r.  w oficynie Jana Luffta w Wittenberdze, wyszła rozprawka pod tytułem O bokach i kątach trójkątów, zawierająca trzy końcowe rozdziały księgi pierwszej O obrotach. W całości De revolutionibus ukazało się drukiem w 1543 r. w Norymberdze. W tym samym roku Kopernik zmarł we Fromborku. Po jego śmierci dzieło zostało jeszcze dwukrotnie wydane w 1566 r. w Bazylei i w 1616 r.  w Amsterdamie. Następnie przez ponad dwieście lat znajdowało się na indeksie ksiąg zakazanych. Kolejne wydania pojawiły się w XIX w. Pierwszy przekład De revolutionibus na język polski (wraz  z Opowiadaniem pierwszym Retyka) opublikowany został w 1854 r.

Znaczenie De revolutionibus

Pierwsze wydanie De revolutionibus zostało opatrzone przez wydawcę przedmową, która przedstawiała dzieło, jako zawierające niekoniecznie prawdziwe hipotezy. Od tej pory jednak żaden uczony nie mógł być obojętny wobec teorii heliocentrycznej, musiał opowiedzieć się za lub przeciw. Dwieście lat minęło zanim teoria Kopernika została przez jego następców udoskonalona i przestała w świecie nauki budzić jakiekolwiek wątpliwości. Dzisiejszy obraz budowy wszechświata ma swoje źródła w dziele fromborskiego kanonika.

Kopernik zmarł w maju 1543 r. (z ustaleń historyków wynika, że między 21 a 24 maja) i spoczął pod posadzką katedry fromborskiej.  We Fromborku przetrwała pamięć o wielkim uczonym. Kapituła pierwsze epitafium wystawiła Kopernikowi w 1580 r. Po jego zniszczeniu, w XVIII w. wystawiła nowe (po stronie północnej nawy głównej na pierwszym filarze od prezbiterium) na miejscu nie mającym żadnego związku z miejscem pochówku astronoma. Dopiero w 2010 r. uhonorowano astronoma okazałym epitafium we właściwym  miejscu jego pochówku. Przez wieki kultywowano pamięć o uczonym.

bottom of page